Extra belicht – Werken met ND filters
door Brigitte van Krimpen & Loes Belovics
Neutral Density (ND) filters of ook wel grijsfilters genoemd zijn gemaakt van donker glas of plastic. Zij houden licht tegen en zorgen ervoor dat er minder licht op de sensor van de camera valt.
Grofweg kunnen we deze filters indelen in twee typen:
• Volledig grijze filters met een vaste waarde
• Graduele ND filters
Beide typen kunnen ook als combinatie gebruikt worden.
ND filters met een vaste waarde
Deze worden vooral gebruikt om je belichtingstijd te verlengen. Het werken met lange sluitertijden - ook wel Long Exposure genoemd - is een techniek om een onderwerp in je foto dynamiek mee te geven. Zie je stromend water dat zijdezacht is of vervaagde wolken dan is de kans groot dat hier gebruik is gemaakt van een ND filter. Zie voor meer informatie, voorbeelden en inspiratie: Creatieve fotografie – Lange sluitertijden.
Deze filters zijn verkrijgbaar van verschillende merken in diverse maten en sterktes.
Ze worden uitgedrukt in ‘stops’. Elke stop geeft een factor 2 vermindering van licht. Meest gangbare zijn de 1 stops (ook wel 0,3ND of ND2 filter genoemd), 2 stops (ook wel 0,6ND of ND4 filter genoemd) en 3 stops (ook wel 0,9ND of ND8 filter genoemd). Deze laatste filtert 3 factoren 2 = 2 x 2 x 2 = 8 weg. De zogenaamde ‘big stoppers’ houden 10 stops aan licht tegen.
Tevens zijn er variabele ND filters te verkrijgen, die voordeliger zijn, maar soms kwalitatief iets minder. Voordeel is wel dat je slechts 1 filter nodig hebt. Nadeel van deze opschroeffilters is dat je deze niet kunt combineren met andere filters.
https://hoyafilter.com/product/variable_density_ii/
Opname zonder filters 17 mm - F/6.3 - ISO 100 - 1/320 sec
ND big stopper filter in combinatie met een ND gradueel filter om de lucht doortekend te krijgen. In de nabewerking is de lucht nog wat extra “doorgedrukt” 61 mm - F/10 - ISO 100 - 15 sec.
Graduele ND filters
Deze filters worden vaak gebruikt in de landschapsfotografie om de contrasten tussen landschap en lucht beter onder controle te houden.
Er bestaan meerdere typen, namelijk met een hard verloop en een zacht verloop. Varianten hierbinnen hebben elk hun eigen specifieke gebruik.
Filters met een hard verloop - de naam zegt het al - hebben een abrupte overgang van grijs naar blanco en zorgen ervoor dat heldere gebieden in een gedeelte van het beeld donkerder worden, terwijl andere gebieden in het beeld in de originele staat blijven. Zij zijn vooral geschikt bij een strakke horizon zoals bijvoorbeeld aan zee.
Filters met een zacht verloop hebben een subtiele overgang van de densiteit van het grijs, waardoor deze vooral geschikt zijn indien de horizon niet strak verloopt. Bijvoorbeeld door aanwezigheid van bomen of bebouwing.
Hieronder enkele voorbeelden, waarbij er gebruik gemaakt is van een overduidelijk effect om goed de verschillen te kunnen tonen.
Frans landschap zonder gebruik van een filter 20 mm - ISO 100 - F/8 – 1/320 sec.
Hier is gebruik gemaakt van een ND gradueel filter met een zacht verloop, waarbij het verloop op de juiste plek rond de lijn van de horizon is geplaatst.
Hier is gebruik gemaakt van een ND gradueel filter met een extra hard verloop. Dit is een verkeerde keuze, daar de horizon hier niet geheel strak is. Daarnaast is het filter ook te ver naar onder geschoven voor het objectief, met als gevolg een harde lijn en een donker gedeelte in het heuvellandschap.
Reverse Graduele ND filters
Een reverse gradueel filter is een speciale variant van het grijs verloop filter. Net als het grijs verloop filter verkleint dit reverse filter het contrast. Je gebruikt dit filter tijdens de zonsopkomst of zonsondergang als er geen of nauwelijks wolken boven de horizon zijn. Je schermt de zon af, waardoor de donkere delen enkele stops lichter worden weergegeven in de foto. Hierdoor komen de details en kleuren beter tot hun recht. Ook hier is het zaak het filter nauwkeurig te plaatsen, ter voorkoming van een donkere band in de voorgrond van de foto of in de lucht.
Hieronder enkele fabrikanten van filters die kwalitatief goed zijn. Welke “maat” filter je moet aanschaffen hangt af van het door jouw gebruikte systeem (houder), Lee en Benro hanteren bijvoorbeeld meerdere typen. Opschroef varianten zijn minder handig als je meerdere objectieven hebt met een verschillende schroefmaat. Tevens kan je deze niet combineren met andere filters.
https://www.benro.nl/idg-Filters_Grijsfilter#menu
De kwaliteit van een filter zit hem vooral in het type glas wat gebruikt wordt, dit moet vooral optisch goed zijn. Daarnaast is het type coating van het filter van belang (liefst multicoated met een goede licht transmissie).
Glazen filters zijn krasvast, maar hebben als nadeel dat ze breukgevoelig zijn.
Filters van plastic zijn voordeliger maar zijn kwalitatief vaak iets minder en ook gevoeliger voor krassen. Deze filters geven vaak een iets minder “scherp” resultaat en zijn daardoor ook minder geschikt om te “stapelen”.
Filters in de praktijk
• Gebruik bij langere sluitertijden een stevig en stabiel staand statief.
• Indien je op statief werkt, zet dan de beeldstabilisatie uit, deze zal anders alleen maar in de war raken.
• Zorg dat je draagriem van je camera niet flappert in de wind, ook deze kan trillingen veroorzaken.
• Werk met een afstandsbediening of de timer van de camera om beweging te voorkomen.
• Maak gebruik van een filtertas om je filters veilig op te bergen en mee te nemen.
• Let op dat je filter “recht” voor de camera zit (zeker met een gradueel hard ND filter)
• Gebruik live view bij een spiegelreflex, daar je dan je belichting kunt zien. Door de zoeker zal er slechts het donkerdere beeld te zien zijn. Bij een systeemcamera zie je live view ook via de zoeker.
• De autofocus kan met een big stopper problemen hebben. Stel daarom scherp alvorens je het filter plaatst.
• Bepaal je instellingen van de camera voordat je het filter plaatst. Er zijn tabellen of apps die je precies kunnen vertellen wat je aangepaste instelling zal zijn bij gebruik van ND filters. Deze kan je vinden bij de fabrikant van het filter of in de app store online (ND calc. / Long exposure calculator).
• Wees er bij gebruik van een super groothoek op bedacht dat de randen van het filter in beeld kunnen komen.
• Controleer regelmatig je filters op vuil en vocht tijdens het werken. Zeewind kan heel vet zijn. Het is dan ook geen overbodige luxe om een schoonmaakkit bij je te hebben.
Filters schoonmaken
• Blaas het filter schoon met een blaasbalg
• Gebruik eventueel een beetje speciale schoonmaakspray (geen brillenpoets)
• Poets daarna het filter op met een groot, schoon microfiber doekje
• Let op hoe je het filter vasthoudt in verband met vingerafdrukken
• Berg het filter weer veilig op in je filtertas
Mocht je nog vragen hebben, stel ze gerust als reactie onder dit artikel.
Als je bepaalde technieken graag besproken wil hebben in een volgend artikel dan kan je dat uiteraard ook vermelden.
Reacties
Mooi te werken met filters. Heb er zelf niet zoveel
een grijs verloop filter, grijsfilter en een Lee Bigstopper, heerlijk om te gebruiken
bij lage sluitertijden. Weer een mooi leerzaam artikel. Dank voor het delen.
Leuk en duidelijk stuk. Gebruik ze al jaren, in het begin nog de Cokin filters. Vooral fan van de Big Stopper.
Het is altijd weer een leuke verassing om je eerste beeld te zien met een lange sluitertijd op je scherm.
Rob.